O co chodzi z tą krzemionką? Krzemionka krystaliczna – powszechny, ale niebezpieczny minerał
1. Czym jest krzemionka krystaliczna?
Krzemionka krystaliczna to naturalny minerał występujący niemal wszędzie – w glebie, piasku, skałach, a także w licznych materiałach przemysłowych. Można ją znaleźć w betonie, cegłach, płytkach ceramicznych.
Jej najpopularniejsze odmiany to kwarc i krystobalit. To właśnie one są głównym przedmiotem badań dotyczących narażenia zawodowego, ponieważ występują w dużych ilościach w miejscach pracy.
Z punktu widzenia przemysłu i budownictwa krzemionka jest surowcem niezbędnym – wykorzystywana jest do produkcji szkła, ceramiki, elektroniki, a nawet farb i lakierów. Niestety, jej wszechobecność sprawia, że wiele osób nieświadomie naraża się na jej szkodliwe działanie.
2. Krzemionka w środowisku pracy – dlaczego to ważny temat?
Choć krzemionka wydaje się nieszkodliwa, problem pojawia się, gdy jest wdychana w postaci drobnych cząstek pyłu. W wyniku procesów takich jak cięcie, wiercenie, kruszenie czy szlifowanie powstaje tzw. frakcja respirabilna – mikroskopijne cząsteczki, które mogą wnikać do płuc i osadzać się w ich tkankach.
Szczególnie narażone na kontakt z krzemionką są osoby pracujące w następujących branżach:
- Budownictwo – przy obróbce betonu, cegieł, płytek i kamienia.
- Przemysł wydobywczy – w kopalniach i kamieniołomach, gdzie w powietrzu unosi się pył skalny.
- Produkcja – gdzie krzemionka występuje w surowcach.
Im dłuższy kontakt z krzemionką, tym większe ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych.
3. Zagrożenia zdrowotne – cichy zabójca
Krzemionka krystaliczna to jeden z najbardziej niebezpiecznych pyłów przemysłowych. Wdychanie jej drobinek może prowadzić do poważnych chorób układu oddechowego, które często rozwijają się przez lata, a ich skutki są nieodwracalne.
- Pylica płuc – choroba zawodowa, która prowadzi do włóknienia płuc i stopniowego upośledzenia ich funkcji.
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – objawia się dusznościami, ograniczoną wydolnością organizmu i nieodwracalnym uszkodzeniem płuc.
- Rak płuc – uznany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) za jedno z największych zagrożeń wynikających z ekspozycji na krzemionkę.
4. Nowe regulacje – co się zmienia?
Zmiany wprowadzone Rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (Dz.U.2024, poz.1017) są istotnym krokiem w monitorowaniu narażenia na krzemionkę.
Dotychczas przepisy odnosiły się jedynie do dwóch postaci krzemionki – kwarcu i krystobalitu. Teraz wprowadzono ogólną kategorię „krzemionka krystaliczna – frakcja respirabilna”, co oznacza, że normy obejmują wszystkie formy krzemionki.
Nowe przepisy nakładają na pracodawców obowiązek monitorowania narażenia w szerszym zakresie, ale jednocześnie sprawiają, że dotychczasowe metody badawcze mogą okazać się niewystarczające.
5. Problem interpretacyjny – jak to teraz badać?
Nowe przepisy budzą kontrowersje, ponieważ w Polsce nadal nie istnieją kompleksowe metody oznaczania wszystkich odmian krzemionki.
Dotychczas stosowana metoda analityczna FT-IR pozwala badać jedynie kwarc i krystobalit, ale nie inne odmiany krzemionki. Laboratoria nie mają oficjalnych procedur pozwalających na pełną identyfikację, co sprawia, że pracodawcy mogą mieć trudności z oceną zgodności stężeń z nowymi normami.
6. Jakie konsekwencje mają nowe przepisy?
Obowiązek monitorowania wszystkich odmian krzemionki krystalicznej w praktyce oznacza więcej problemów niż rozwiązań. Ponieważ nie istnieją jeszcze oficjalne metody pozwalające na ich oznaczanie, firmy mogą znaleźć się w sytuacji, w której nie będą w stanie spełnić wymagań prawnych.
To rodzi pytania o skuteczność i zasadność wprowadzonych zmian oraz o to, jak długo potrwa dostosowanie narzędzi laboratoryjnych do nowych regulacji.
7. Specjaliści BHP w obliczu rosnących wyzwań
Branża BHP musi nieustannie dostosowywać się do nowych regulacji. Specjaliści odpowiedzialni za bezpieczeństwo pracy mają coraz więcej obowiązków związanych ze zmianami w normach i koniecznością ich wdrażania.
Niejasności dotyczące monitorowania krzemionki krystalicznej to kolejny problem, z którym muszą się mierzyć. Oprócz tego muszą śledzić inne aspekty, takie jak:
- Zmiany w normach dopuszczalnych stężeń różnych substancji.
- Prawidłowa interpretacja przepisów i ich stosowanie w praktyce.
8. Czy są narzędzia, które mogą pomóc?
Jednym z największych wyzwań jest dostęp do zawsze aktualnych przepisów i norm. W tym kontekście dużym ułatwieniem mogą być narzędzia cyfrowe, które automatycznie aktualizują bazy danych i pozwalają na szybki dostęp do informacji.
Przykładem jest aplikacja www.iryzyko.pl, która zapewnia bazę aktualnych wartości NDS i NDN. Użytkownicy posiadający wyniki badań środowiska pracy mogą po prostu wprowadzić je do aplikacji, a ta automatycznie oceni ryzyko zawodowe.
9. Podsumowanie – co dalej z krzemionką krystaliczną?
Przepisy zmieniły się, ale rzeczywistość nie nadąża za regulacjami. Wciąż brakuje odpowiednich metod badawczych, co rodzi trudności zarówno dla laboratoriów, jak i pracodawców. Dopóki nie zostaną opracowane nowe standardy analizy, firmy mogą mieć problem z pełnym dostosowaniem się do wymagań.
Wprowadzone zmiany to na razie więcej pytań niż odpowiedzi.