Porównanie metody oceny ryzyka zawodowego PN-N-18002 oraz Risk Score

Bezpieczeństwo pracy zaczyna się od analizy

W każdej firmie — od niewielkiego warsztatu po wielki zakład przemysłowy — istnieje coś, co może pójść nie tak. Ostre krawędzie, hałas, substancje chemiczne, nieuważne ruchy, nieuwaga, przeciążenie fizyczne, pośpiech… Lista potencjalnych zagrożeń jest długa. Ale nie chodzi o to, żeby się ich bać. Chodzi o to, żeby je rozpoznać, zrozumieć i — co najważniejsze — ocenić, zanim wyrządzą krzywdę.

Tu właśnie wchodzi na scenę ocena ryzyka zawodowego – fundament bezpiecznego środowiska pracy. W Polsce to nie tylko dobra praktyka, ale prawny obowiązek wynikający z Kodeksu pracy. Jednak jak ocenić to ryzyko skutecznie i zgodnie z przepisami? I co wybrać: rozbudowaną, sformalizowaną metodę z normy PN-N-18002, czy prostą i szybką w zastosowaniu metodę Risk Score?

Sprawdźmy.

Prawo nie pozostawia wątpliwości – ocena ryzyka to obowiązek

Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy, każdy pracodawca ma obowiązek:

• ocenić ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą,
• udokumentować wyniki tej oceny,
• poinformować pracowników o zagrożeniach i zasadach ochrony przed nimi,
• wdrożyć środki profilaktyczne, które to ryzyko zmniejszą.

Nie ma tu miejsca na interpretację – każda firma, bez względu na wielkość czy branżę, musi spełnić te wymagania. Różnica polega jedynie na sposobie wykonania oceny – i właśnie tu zaczyna się historia metod, które dziś porównujemy.

Metoda PN-N-18002 – dokładność, struktura i zgodność z normami

Skąd się wzięła ta metoda?

Norma PN-N-18002:2000 powstała jako odpowiedź na potrzebę ujednolicenia podejścia do oceny ryzyka zawodowego w polskich zakładach pracy. Jest to dokument rekomendowany w środowisku BHP, często stosowany przez audytorów oraz specjalistów od zarządzania bezpieczeństwem.

To metoda systematyczna, wymagająca, ale bardzo skuteczna. Składa się z kilku etapów, które prowadzą użytkownika od ogólnej diagnozy do precyzyjnej oceny każdego zagrożenia na stanowisku pracy.

Jak działa ta metoda w praktyce?

Proces oceny ryzyka według normy PN-N-18002 przebiega w kilku logicznych krokach:

• Zbieranie informacji – zaczynamy od analizy dokumentacji, obserwacji stanowisk pracy, przeglądu technologii, pomiarów czynników szkodliwych (jeśli są), a także konsultacji z pracownikami.
• Identyfikacja zagrożeń – określamy, co konkretnie może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników. Może to być substancja chemiczna, hałas, ciężki przedmiot, ryzyko poślizgnięcia, ale też presja psychiczna czy ergonomiczne przeciążenie.
• Szacowanie ryzyka – oceniamy dwa kluczowe elementy: prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia oraz potencjalne skutki, jakie może spowodować. Możemy to zrobić opisowo (np. niskie, średnie, wysokie ryzyko) albo liczbowo (stosując punktację).
• Ocena dopuszczalności ryzyka – zgodnie z zasadą ALARP (As Low As Reasonably Practicable), podejmujemy decyzję: czy ryzyko jest na akceptowalnym poziomie, czy trzeba je zmniejszyć, czy wręcz uniemożliwia ono bezpieczną pracę.

Warto zaznaczyć, że norma PN umożliwia ocenę zarówno czynników mierzalnych (np. hałasu, stężenia pyłów), jak i niemierzalnych – czyli takich, dla których nie ma ustalonych norm dopuszczalnych, ale które mają wpływ na zdrowie pracownika.

Kiedy warto ją stosować?

Metoda PN-N-18002 sprawdza się najlepiej tam, gdzie:

• ocena ryzyka ma znaczenie strategiczne,
• występują złożone zagrożenia i środowisko pracy wymaga dokładnej analizy,
• potrzebna jest spójna, dobrze udokumentowana karta oceny ryzyka,
• firma podlega certyfikacji ISO.

Metoda Risk Score – praktyczność i szybkość działania

Czym tak naprawdę jest Risk Score?

To metoda oparta na prostym, wręcz intuicyjnym wzorze:

Ryzyko = Prawdopodobieństwo × Skutki × Ekspozycja

Każdemu z trzech elementów przypisuje się wartość od 1 do 5:

• Prawdopodobieństwo (P) – jak często może dojść do zagrożenia?
• Skutki (S) – jak poważne mogą być konsekwencje?
• Ekspozycja (E) – jak długo/lub jak często pracownik ma kontakt z tym zagrożeniem?

Wynik końcowy (np. 2×3×4 = 24) wskazuje, czy mamy do czynienia z ryzykiem niskim, średnim czy wysokim. Dla ułatwienia często stosuje się kolorowe skale (zielony-żółty-czerwony).

Dlaczego ta metoda zyskała tak dużą popularność?

Risk Score jest wykorzystywana wszędzie tam, gdzie czas, prostota i czytelność mają największe znaczenie. Nie wymaga dogłębnej analizy, a jednocześnie pozwala podjąć szybkie decyzje. Może być stosowana:

• w małych i średnich firmach,
• przy rutynowych kontrolach wewnętrznych,
• przez osoby o które nie mają zbyt dużego doświadczenia w BHP.

Nie trzeba znać norm, przepisów, czy wykorzystywać pomiary środowiska pracy – wystarczy rzetelnie i realistycznie ocenić trzy parametry.

Czy Risk Score ma wady? Owszem.

• Wyniki są subiektywne — zależą od intuicji osoby oceniającej.
• Trudno udokumentować złożone sytuacje lub nietypowe zagrożenia.
• Nie każda inspekcja lub audyt uzna ją za wystarczającą metodę formalną.

PN-N-18002 czy Risk Score? Porównanie w praktyce

Wyobraźmy sobie dwie firmy.

Pierwsza to duży zakład produkcyjny z ponad setką pracowników, liniami montażowymi, ryzykiem chemicznym, hałasem i dynamiczną produkcją. Tam ocena ryzyka według PN-N-18002 jest jak najlepiej dobrane narzędzie — pozwala analizować szczegóły, uwzględniać normy dopuszczalne i planować długofalowe działania.

Druga to rodzinna drukarnia zatrudniająca 7 osób. Praca jest rutynowa, a największym zagrożeniem są przecięcia i hałas. Tu Risk Score daje błyskawiczne wyniki, jest łatwa do wdrożenia i doskonale spełnia swoją funkcję bez zbędnego formalizmu.

Którą metodę wybrać – i kiedy?

Nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Oto praktyczne wskazówki:

Wybierz PN-N-18002, jeśli:

• prowadzisz duże lub średnie przedsiębiorstwo,
• potrzebujesz spójnych dokumentów zgodnych z normami,
• planujesz wdrożyć ISO,
• ocena ryzyka musi uwzględniać czynniki mierzalne (hałas, substancje, drgania).

Wybierz Risk Score, jeśli:

• prowadzisz małą firmę lub działasz jednoosobowo,
• chcesz ocenić ryzyko szybko i bez kosztownych analiz,
• zależy Ci na prostocie, a nie na formalnym dokumencie,
• nie masz dostępu do danych pomiarowych, ale chcesz działać zgodnie z przepisami.

Podsumowanie – nie chodzi o metodę, tylko o ludzi

Ocena ryzyka zawodowego to nie tylko wymóg prawny — to realna troska o życie i zdrowie ludzi. Wybór odpowiedniej metody ma znaczenie, ale jeszcze ważniejsze jest to, by w ogóle tę ocenę przeprowadzić — rzetelnie, uczciwie i z zaangażowaniem.

PN-N-18002 to mapa, która prowadzi przez złożony teren. Risk Score to kompas — prosty, ale wystarczający, jeśli wiesz, dokąd zmierzasz. Obie metody mają swoje miejsce i warto je znać.

Nie chodzi o to, żeby wypełnić obowiązek z Kodeksu pracy i schować dokument do segregatora. Chodzi o to, żeby ktoś nie stracił palca, nie zachorował, nie zginął, bo „nikt tego wcześniej nie przewidział".

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Czy Risk Score jest zgodna z Kodeksem pracy? Tak — jeśli jest dobrze wykonana i udokumentowana, może spełniać wymagania art. 226 Kodeksu pracy, choć nie wynika z żadnej normy.

2. Czy PN-N-18002 jest obowiązkowa? Nie, ale jest najczęściej rekomendowaną i uznawaną metodą oceny ryzyka w Polsce. Często stosowana w praktyce.

3. Czy mogę połączyć obie metody? Oczywiście! Risk Score można stosować jako narzędzie wstępne, a PN-N-18002 do formalnej dokumentacji.

4. Jak często trzeba powtarzać ocenę ryzyka? Za każdym razem, gdy zmieniają się warunki pracy, technologia lub stanowisko. Minimum raz na kilka lat, nawet bez zmian.

5. Kto może przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego? Tak naprawdę każdy, kto ma odpowiednie przeszkolenie, wiedzę oraz doświadczenie, natomiast warto to tego zaangażować specjalistę ds. BHP.